N.B. – This was published in Vol. 7, No. 13 (April 9-15, 2008) of Pinoy Weekly (p. 5), the full text of which may also be retrieved from http://www.pinoyweekly.org/cms/2008/04/nakakapatula-ang-mga-sandaling-ito.
Pakinggan ang aking babala: Hindi po ako makata.
Kakaunti lang ang mga tulang sinulat ko sa wikang Ingles at Filipino. Sa aking pagkakaalala, may dalawang tula akong naisama sa isang libro noong 1994, at ito na ang pinakahuling pagsabak ko sa larangan ng literatura.
Dahil pamamahayag ang aking propesyon, hindi ko masyadong gamay ang matalinghagang pagsulat na kadalasang kinakailangan sa pagsulat ng isang tula. Bunga ng popularidad ng pananaw ni Roland Barthes na “death of the author” – na siya ring titulo ng kanyang sanaysay noong 1967 – madalas na kinikilatis ang isang tula batay sa dami ng interpretasyong maaaring ilagay sa mga teksto.
Hindi tulad ng mga teksto sa pamamahayag, maaaring ibang mensahe ang makuha ng isang mambabasa sa isang tula. Ang pagkakaroon ng iba’t ibang pananaw tungkol sa kanyang ginawa ay isang porma ng selebrasyon sa husay ng awtor. Sa kabilang banda, ang malawakang pagkakaintindi sa mensahe ng sinulat ng isang mamamahayag ay sukatan ng kanyang kakayahan bilang manunulat.
Pero hindi sa lahat ng pagkakataon ay kailangang maging matalinghaga ang pagtula. Ang mga paborito kong manunulat na sina Pablo Neruda at Bertolt Brecht, halimbawa, ay kayang tumula nang iisang mensahe lang ang naipapahatid.
Ganito rin ang kaso sa mga nanalong awtor sa nakaraang patimpalak ng Filipino Institute of Translation, Inc. (FIT) na “Katext Mo Sa Katotohanan.” Direkta ang mensahe ng kanilang mga tula. Malinaw ang paninindigan ng mga awtor laban sa nangyayaring pagtatakip ng mga nasa kapangyarihan para mapanatili sila sa puwesto.
Nang makatanggap ako ng mensahe mula kay Prop. Romulo “Joey” Baquiran ng Unibersidad ng Pilipinas (UP) noong Marso 3 tungkol sa inorganisang aktibidad ng FIT, naisipan kong muling subukin ang pagtula, kahit na sa pormang “dalit” na siyang hinihingi ng patimpalak.
Para sa mga hindi nakakaalam, ang dalit ay isang tradisyonal na porma ng tula na may apat na linyang may iisang tugma, at ang bawat linya ay kailangang may walong pantig.
Kahit na sabihing maikli lang naman ito, malaking hamon para sa isang manunulat ang gumawa ng isang dalit. Bukod sa pagiging angkop ng mga gagamiting salita para matugunan ang kinakailangang istruktura, kailangan ding maghatid ang mga salitang ito ng mensaheng maiintindihan ng mambabasa. Sa kasong ito, ang mensahe ay tungkol sa kahalagahan ng pagsasabi ng katotohanan, isang bagay na wala sa bokabularyo ng mga nasa kapangyarihan.
Hinintay kong matapos ang patimpalak bago ko isapubliko ang ilang naisulat kong dalit. Dahil personal kong kakilala si Joey at ang ilan pang hurado ay mula sa UP Departamento ng Filipino at Panitikan ng Pilipinas (DFPP) na kung saan marami akong kaibigan, mas mainam sa aking palagay na huwag akong sumali.
Sa puntong ito, sana’y basahin ninyo ang unang dalit na sinulat ko:
Baligtad na ang totoo
Sa mata po ng gobyerno
Naduling dahil sa tubo
Binulag tayo’t niloko
Kung wala kang bantas na nakita rito, ang ikalawa’y mayroon na:
Hindi ipagkakanulo,
Demonyo’y magiging santo:
Alagaan mo lang ako
Presyuhan mo ang totoo!
Napag-uusapan na rin lang ang presyo, sa ikatlo’y magkaroon tayo ng diskurso sa premyo:
Doon tayo sa kangkungan
Di uso’ng katotohanan
Kapalit ng karangalan
Premyo ay biglang pagyaman
Totoong maraming paraan para yumaman, at ito ang batayan ng ikaapat na dalit:
Mayroong katotohanan
Itong kasinungalingan
Sagutin ang katanungan:
Sino ba ang yumayaman?
Kung gusto mo ng mas direktang mensahe, basahin ang ikalima at huling dalit:
Doon po sa Malakanyang
Wala na pong pakundangan
Anu-ano pang dahilan
Puro kasinungalingan
Matagal ko nang tinalikuran ang pagtula pero kusang bumalik ito sa akin dahil na rin sa pambansang kalagayan. Sigurado akong kung susubukin mong magsulat (sa larangan man ng literatura o pamamahayag), makakaramdam ka ng pansamantalang pagluwag ng pakiramdam. At ito ay hindi dahil sa tuluyan nang naglaho ang iyong disilusyon, kundi dahil sa naibahagi mo na ito.
Para makipag-ugnayan sa awtor, pumunta sa www.dannyarao.com.